Sıfırdan farklı iki veya daha fazla tam sayının pozitif ortak katlarının en küçüğüne en küçük ortak kat (EKOK) ya da ortak katların en küçüğü (OKEK) denir.
İki sayının ortak katlarının en küçüğü 12 olduğu için sayıların EKOK'u da 12'dir.
\( \text{EKOK}(3, 4) = 12 \)
Bir negatif tam sayı bir diğer tam sayıyı bölüyorsa sayının pozitif işaretlisi de aynı sayıyı böler. EKOK için pozitif ortak katların en küçüğünü bulmamız gerektiği için verilen sayıların mutlak değerlerini dikkate alarak EKOK'larını bulabiliriz.
Buna göre, aşağıda sayıların EKOK'ları aynıdır.
\( \text{EKOK}(3, 4) = 12 \)
\( \text{EKOK}(-3, 4) = 12 \)
\( \text{EKOK}(3, -4) = 12 \)
\( \text{EKOK}(-3, -4) = 12 \)
EKOK'un birkaç kullanım alanı aşağıdaki gibidir:
İki kesirin toplama ya da çıkarma işleminde kesirler paydalarının EKOK'una genişletilerek ortak paydada buluşturulur.
İki ya da daha fazla kesirin karşılaştırılmasında kesirler paydalarının EKOK'una genişletilerek ortak paydada buluşturulur.
Sayıların EKOK'unu Bulma
İki ya da daha fazla sayının EKOK'unu iki farklı yöntemle bulabiliriz.
Bölen Listesi Yöntemi
Bir sayıyı bölen listesi yöntemi ile asal çarpanlarına nasıl ayırabileceğimizi önceki bölümde görmüştük. İki ya da daha fazla sayının EKOK'unu da benzer bir yöntemle bulabiliriz.
Önce EKOK'unu bulmak istediğimiz sayıları ilk satıra iki sütun halinde yazarak sağına dikey bir çizgi çizeriz.
Denemeye en küçük asal sayı olan 2'den başlayarak, bu asal sayının bu iki sayıdan en az birini kalansız bölüp bölmediğini kontrol ederiz.
Eğer denediğimiz asal sayı bu iki sayıdan en az birini kalansız bölüyorsa bu asal sayıyı dikey çizginin sağındaki sütuna yazarız. EBOB işleminden farklı olarak, bu sayının o satırdaki tüm sayıları aynı anda kalansız bölüp bölmediğine bakmayız.
Birinci sütundaki sayının bu asal sayıya kalansız bölünüp bölünmediğine bakarız. Eğer kalansız bölünüyorsa bölümü aynı sütunda sayının altına yeni bir satıra yazarız. Eğer kalansız bölünmüyorsa sayıyı bölme işlemi yapmadan olduğu gibi alt satıra taşırız. Aynı işlemi ikinci sütundaki sayı için de yaparız.
Her yeni satır için 2., 3. ve 4. adımları tekrarlarız. Denemeye her yeni satırda bir önceki satırda kullandığımız asal sayı ile devam ederiz. Eğer son satırda kullandığımız asal sayı bu satırdaki sayılardan en az birini kalansız bölmüyorsa bu sayıdan büyük bir sonraki asal sayıyı deneyerek devam ederiz.
Herhangi bir sütunda 1 sayısına ulaştığımızda o sütun için bölme işlemleri tamamlanmıştır. Çizginin solundaki sayıların tümü 1 olduğunda EKOK bulma işlemi tamamlanmıştır.
Çizginin sağındaki sütundaki tüm sayılar bulmak istediğimiz EKOK değerinin asal çarpanlarıdır. Bu sayıları çarptığımızda sayıların EKOK'unu bulmuş oluruz.
Bu yöntemi kullanarak 24 ve 30 sayılarının EBOB'unu aşağıdaki şekilde bulabiliriz.
Bölen listesi ile EKOK bulma
Asal Çarpan Listesi Yöntemi
Kullanabileceğimiz ikinci yöntem aşağıdaki gibidir.
EKOK'un bulmak istediğimiz sayıları önce ayrı ayrı asal çarpanlarına ayırırız ve alt alta asal çarpan listesi şeklinde yazarız.
Daha sonra her asal çarpan için sayıların asal çarpan listelerindeki en büyük kuvveti alırız.
Tüm asal çarpanların elde ettiğimiz bu en büyük kuvvetlerle asal çarpan listesi şeklinde yazılışı bulmak istediğimiz EKOK değerinin asal çarpanlarıdır. Bu sayıları çarptığımızda sayıların EKOK'unu bulmuş oluruz.
Aşağıda aynı 24 ve 30 sayıları için bu yöntem gösterilmiştir. Burada 2 asal çarpanının daha büyük kuvveti 24 sayısından, 5'in daha büyük kuvveti ise 30 sayısından gelmektedir. 3'ün kuvveti her iki sayıda da aynı olduğu için büyük kuvvet iki sayıdan da gelmektedir.
Asal çarpan listesi ile EKOK bulma
24 ve 30'un ortak katları ve en küçük ortak katı (EKOK) aşağıda gösterilmiştir. Görülebileceği gibi, iki sayının sonsuz sayıda ortak katı vardır (120, 240, 360...) ve bunların en küçüğü (EKOK) 120'dir.
Ortak katlar
İki sayının tüm ortak katları aynı zamanda iki sayının EKOK'unun da birer katıdır. Dolayısıyla, iki sayının tüm ortak katlarını bulmak için bu iki sayının EKOK'unun katlarını bulabiliriz.
olduğuna göre, \( x \)'in alabileceği en küçük değer kaçtır?
Çözümü Göster
\( EKOK(20, 32, 36) = 1440 \)
1440, 180 ve 48 sayılarını asal çarpanlarına ayıralım.
\( 1440 = 2^5 \cdot 3^2 \cdot 5^1 \)
\( 180 = 2^2 \cdot 3^2 \cdot 5^1 \)
\( 48 = 2^4 \cdot 3^1 \cdot 5^0 \)
\( x = 2^a \cdot 3^b \cdot 5^c \)
\( EKOK(180, x, 48) = 1440 \) olduğu için 1440 sayısının bu üç sayının asal çarpanlarının en yüksek dereceli kuvvetlerinden oluşması gerekir.
1440'ın asal çarpanlarından 2'nin kuvveti olan 5 180 ve 48'de bulunmadığı için bu kuvvet \( x \)'ten gelmelidir. 3'ün ve 5'in kuvvetleri ise 180'de bulunduğu için \( x \)'in en küçük değerinde bu çarpanların kuvveti 0 olmalıdır.
Buna göre \( x \) sayısının asal çarpanlarının kuvvetleri en az \( a = 5 \), \( b = 0 \) ve \( c = 0 \) olabilir.
\( x = 2^5 \cdot 3^0 \cdot 5^0 = 32 \) bulunur.
SORU:
\( A, x, y, z \in Z^+ \) olmak üzere,
\( A = 4x + 7 = 5y - 2 = 6z + 3 \)
koşulunu sağlayan en küçük \( A \) sayısı kaçtır?
Çözümü Göster
\( A \) sayısını 4, 5 ve 6'nın bir ortak katı cinsinden ifade edebilmek için eşitliğin tüm taraflarından 3 çıkaralım.
\( A - 3 = 4x + 4 = 5y - 5 = 6z \)
\( A - 3 = 4(x + 1) = 5(y - 1) = 6z \)
Bu eşitlikten \( A - 3 \) sayısının 4, 5 ve 6'nin bir ortak katı olduğunu görüyoruz, bu yüzden \( A - 3 \) sayısını bu sayıların EKOK'u cinsinden aşağıdaki gibi yazabiliriz (\( k \in \mathbb{Z^+} \)).
\( A - 3 = EKOK(4, 5, 6) \cdot k \)
\( EKOK(4, 5, 6) = 60 \)
\( A - 3 = 60k \)
\( A \)'nın en küçük değeri için \( k = 1 \) verelim.
\( A - 3 = 60 \)
\( A = 63 \) bulunur.
\( 63 \)'ün soruda verilen eşitliği sağlayıp sağlamadığını kontrol edelim.
koşulunu sağlayan en küçük \( A \) sayısı için \( x + y + z \) toplamı kaçtır?
Çözümü Göster
\( A \) sayısını 3, 5 ve 7'nin bir ortak katı cinsinden ifade edebilmek için eşitliğin tüm taraflarına 6 ekleyelim.
\( A + 6 = 3x + 6 = 5y + 5 = 7z + 7 \)
\( A + 6 = 3(x + 2) = 5(y + 1) = 7(z + 1) \)
Bu eşitlikten \( A + 6 \) sayısının 3, 5 ve 7'nin bir ortak katı olduğunu görüyoruz, bu yüzden \( A + 6 \) sayısını bu sayıların EKOK'u cinsinden aşağıdaki gibi yazabiliriz (\( k \in \mathbb{Z^+} \)).
\( A + 6 = EKOK(3, 5, 7) \cdot k \)
\( EKOK(3, 5, 7) = 105 \)
\( A + 6 = 105k \)
\( A \)'nın en küçük değeri için \( k = 1 \) verelim.
\( A + 6 = 105 \)
\( A = 99 \) bulunur.
\( 99 \)'un soruda verilen eşitliği sağlayıp sağlamadığını kontrol edelim ve \( x + y + z \) değerini bulalım.