Fonksiyonların Tanım ve Görüntü Kümesi

\( f: A \to B \) şeklindeki bir fonksiyon tanımında \( A \) tanım kümesi, \( B \) değer kümesidir. Tanım kümesi her bir elemanı değer kümesinin bir elemanı ile eşlenecek değerleri, değer kümesi de tanım kümesindeki elemanların eşlenebileceği değerleri içerir.

Tanım, değer ve görüntü kümeleri
Tanım, değer ve görüntü kümeleri

Tanım kümesindeki bir elemanın değer kümesinde eşlendiği elemana bu elemanın \( f \) fonksiyonuna göre görüntüsü denir. Fonksiyon tanımı gereği tanım kümesindeki her elemanın değer kümesinde sadece bir görüntüsü olmak zorundadır.

Tanım kümesinin tüm elemanlarının görüntülerinin oluşturduğu kümeye fonksiyonun görüntü kümesi denir ve \( f(A) \) ile gösterilir.

Tanım kümesindeki elemanların görüntüleri değer kümesindeki tüm elemanları kapsıyorsa görüntü kümesi değer kümesine eşit olur (\( f(A) = B \)), aksi takdirde (değer kümesinde açıkta elemanlar kalıyorsa) görüntü kümesi değer kümesinin bir öz alt kümesi olur (\( f(A) \subset B \)).

Bir fonksiyonun grafiği üzerindeki tüm noktaların \( x \) ekseni üzerindeki izdüşümleri tanım kümesini, \( y \) ekseni üzerindeki izdüşümleri de görüntü kümesini verir.

Grafik üzerinde tanım ve görüntü kümeleri
Grafik üzerinde tanım ve görüntü kümeleri

Tanım ve değer kümelerinin fonksiyon tanımında belirtilmediği durumlarda tanım kümesi fonksiyonun reel sayı sonuç verdiği en geniş aralık (örneğin polinom fonksiyonları için tüm reel sayılar, \( \sqrt{x} \) için negatif olmayan reel sayılar), değer kümesi de reel sayılar kümesi olarak kabul edilebilir.

Tanımsız Noktalar

Bir fonksiyonun tanım kümesindeki her eleman için bir değeri olması gerektiği için fonksiyonu tanımsız yapan \( x \) değerleri tanım kümesinin dışında tutulmalıdır. Bu tanımsızlık durumları aşağıdaki şekillerde olabilir.

Paydayı Sıfır Yapan Değerler

Rasyonel ifadelerde paydayı sıfır yapan \( x \) değerleri ifadeyi tanımsız yapar.

İfade Tanımsız Değerler
\( \dfrac{1}{x - 2} \) Paydayı sıfır yapan \( x = 2 \) değerinde ifade tanımsız olur.
\( \dfrac{1}{x^2 - 5x + 6} \) Paydayı sıfır yapan \( x \in \{ 2, 3 \} \) değerlerinde ifade tanımsız olur.
\( \dfrac{1}{x^2 - 4} + \dfrac{1}{x - 5} \) Paydaları sıfır yapan \( x \in \{ -2, 2, 5 \} \) değerlerinde ifade tanımsız olur.
\( \dfrac{1}{\sin{x} - 1} \) Paydayı sıfır yapan \( x \in \{\frac{\pi}{2} + 2k\pi, k \in \mathbb{Z} \} \) değerlerinde ifade tanımsız olur.

Çift Dereceli Köklü İfadeler

Derecesi çift sayı olan köklü ifadelerin içi negatif olamayacağı için kök içini negatif yapan \( x \) değerleri ifadeyi tanımsız yapar.

İfade Tanımsız Değerler
\( \sqrt{x} \) Kök içini negatif yapan \( x \lt 0 \) aralığında ifade tanımsız olur.
\( \sqrt{x - 2} - \sqrt[4]{6 - x} \) Kök içini negatif yapan \( x \lt 2 \) ve \( x \gt 6 \) aralıklarında ifade tanımsız olur.
\( \sqrt{(x - 1)(x - 4)} \) Kök içini negatif yapan \( 1 \lt x \lt 4 \) aralığında ifade tanımsız olur.

Tanımsızlık İçeren Fonksiyonlar

Bir trigonometrik ya da logaritmik fonksiyonu tanımsız yapan \( x \) değerleri bu fonksiyonları içeren fonksiyonları da tanımsız yapar.

Fonksiyon Tanımsız Değerler
\( \tan{x} \) Fonksiyon içini \( \{\frac{\pi}{2} + k\pi, k \in \mathbb{Z} \} \) yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \cot{x} \) Fonksiyon içini \( \{k\pi, k \in \mathbb{Z} \} \) yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \sec{x} \) Fonksiyon içini \( \{\frac{\pi}{2} + k\pi, k \in \mathbb{Z} \} \) yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \csc{x} \) Fonksiyon içini \( \{k\pi, k \in \mathbb{Z} \} \) yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \arcsin{x} \) Fonksiyon içini \( [-1, 1] \) aralığı dışında bir değer yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \arccos{x} \) Fonksiyon içini \( [-1, 1] \) aralığı dışında bir değer yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \arcsec{x} \) Fonksiyon içini \( [-1, 1] \) aralığında bir değer yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \arccsc{x} \) Fonksiyon içini \( [-1, 1] \) aralığında bir değer yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \log{x} \) Logaritma içini sıfır ya da negatif yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.
\( \ln{x} \) Logaritma içini sıfır ya da negatif yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.

Görüntü Kümesinin Bulunması

Bir fonksiyonun grafiği verildiyse grafik üzerindeki tüm noktaların \( y \) ekseni üzerindeki izdüşümlerinin oluşturduğu küme görüntü kümesini verir.

Bir fonksiyonun grafiği verilmediyse ancak fonksiyonun grafik ve görüntü kümesi özellikleri biliniyorsa bu özellikler yardımıyla görüntü kümesi bulunabilir.

Ters fonksiyon konusunda göreceğimiz üzere, bir \( f \) fonksiyonunun görüntü kümesi ters fonksiyonu olan \( f^{-1} \) fonksiyonunun tanım kümesi ile, \( f \) fonksiyonunun tanım kümesi de \( f^{-1} \) fonksiyonunun görüntü kümesi ile aynıdır. Buna göre bir fonksiyonun ters fonksiyonunu ve ters fonksiyonunun tanım kümesini bulduğumuzda fonksiyonun görüntü kümesini de bulmuş oluruz.

SORU 1 :

\( A = \{4, 5, 7, 8\} \)

\( B = \{10, 12, 13, 15, 19, 22\} \)

\( f: A \to B \) olmak üzere,

\( f(x) = 3x - 2 \) fonksiyonunun görüntü kümesi nedir?

Tanım kümesindeki elemanların görüntüsünü bularak \( f \) fonksiyonunun görüntü kümesini bulalım.

\( f(4) = 3(4) - 2 = 10 \)

\( f(5) = 3(5) - 2 = 13 \)

\( f(7) = 3(7) - 2 = 19 \)

\( f(8) = 3(8) - 2 = 22 \)

\( f(A) = \{10, 13, 19, 22\} \) olarak bulunur.


SORU 2 :

\( f: A \to B \) olmak üzere,

\( f(x) = \dfrac{x - 2}{2} \) fonksiyonu için \( f(A) = \{2, 4, 6\} \) olduğuna göre, \( A \) kümesi nedir?

\( f(A) \) fonksiyonun görüntü kümesidir.

Bu görüntü değerlerini veren tanım kümesindeki \( x \) değerlerini bulalım.

\( \dfrac{x - 2}{2} = 2 \Longrightarrow x = 6 \)

\( \dfrac{x - 2}{2} = 4 \Longrightarrow x = 10 \)

\( \dfrac{x - 2}{2} = 6 \Longrightarrow x = 14 \)

\( A = \{ 6, 10, 14 \} \) olarak bulunur.


SORU 3 :
Soru

Yukarıda \( f \) fonksiyonunun grafiği verilmiştir. Buna göre aşağıdakilerden hangileri doğrudur?

I. \( f(0) = 7 \)

II. Tanım kümesi \( [-3, 6) \) aralığıdır.

III. Görüntü kümesi \( [-3, 7] \) aralığıdır.

IV. Fonksiyonun \( [-3, 6] \) aralığında tanımsız olduğu 3 nokta vardır.

V. \( f(-3) = f(4) \)

I. öncül:

Fonksiyonun \( x = 0 \) noktasındaki değeri 2 değil 7'dir.

Bu öncül doğrudur.

II. öncül:

Fonksiyon \( x = 4 \) noktasında tanımsız olduğu için tanım kümesi \( [-3, 6) - \{4\} \) olur.

Bu öncül yanlıştır.

III. öncül:

Fonksiyon \( [-3, 7] \) aralığındaki tüm değerleri alır.

Bu öncül doğrudur.

IV. öncül:

Fonksiyonun belirtilen aralıkta tanımsız olduğu noktalar \( x = 4 \) ve \( x = 6 \)'dır. Fonksiyon \( x = 0 \) noktasında tanımlıdır ve değeri 7'dir.

Bu öncül yanlıştır.

V. öncül:

Fonksiyon \( x = 4 \) noktasında tanımsızdır.

Bu öncül yanlıştır.

Buna göre I. ve III. öncüller doğrudur.


SORU 4 :

\( f = \{ (1, 2), (2, 1), (3, 4), (4, 1) \} \) fonksiyonunun tanım, değer ve görüntü kümelerinden hangileri \( \{ 1, 2, 3, 4, 5 \} \) olabilir?

Fonksiyonun elemanı olan ikililerdeki birinci bileşenler tanım kümesini oluşturur. Buna göre \( f \) fonksiyonunun tanım kümesi \( \{ 1, 2, 3, 4 \} \) olur.

Fonksiyonun elemanı olan ikililerdeki ikinci bileşenler görüntü kümesini oluşturur. Buna göre \( f \) fonksiyonunun görüntü kümesi \( \{ 1, 2, 4 \} \) olur.

Değer kümesi görüntü kümesini kapsayan herhangi bir küme olabilir. \( \{ 1, 2, 3, 4, 5 \} \) görüntü kümesini kapsadığı için fonksiyonun değer kümesi olabilir.

Buna göre sadece değer kümesi \( \{ 1, 2, 3, 4, 5 \} \) olabilir.


SORU 5 :

\( f(x) = \dfrac{3x + 1}{\abs{x + 1} - 2} \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi nedir?

Bir rasyonel ifade paydasını sıfır yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.

Paydayı sıfır yapan değerleri bulalım.

\( \abs{x + 1} - 2 = 0 \)

\( \abs{x + 1} = 2 \)

Bu eşitlik iki durumda sağlanır.

Durum 1:

\( x + 1 = 2 \)

\( x = 1 \)

Durum 2:

\( x + 1 = -2 \)

\( x = -3 \)

Buna göre fonksiyonun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi: \( \mathbb{R} - \{-3, 1\} \)


SORU 6 :

\( f(x) = \sqrt{x^2 + 4x - 21} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş tanım kümesi nedir?

Bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

\( x^2 + 4x - 21 \ge 0 \)

\( (x + 7)(x - 3) \ge 0 \)

Bu eşitsizliği çözüm kümesi \( (-\infty, -7] \cup [3, \infty) \) aralığıdır.

Buna göre \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi \( = (-\infty, -7] \cup [3, \infty) \)


SORU 7 :

\( f(x) = \dfrac{2x + 6}{x^2 - 2x - 8} \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi nedir?

Bir rasyonel ifade paydasını sıfır yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.

Paydayı sıfır yapan değerleri bulalım.

\( x^2 - 2x - 8 = 0 \)

\( (x + 2)(x - 4) = 0 \)

Buna göre fonksiyonun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi \( = \mathbb{R} - \{ -2, 4 \} \)


SORU 8 :

\( f(x) = \dfrac{\sqrt{x - 3} + \sqrt{7 - x}}{x^2 - 9x + 20} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş tanım kümesindeki tam sayıların toplamı kaçtır?

Bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

\( x - 3 \ge 0 \Longrightarrow x \ge 3 \)

\( 7 - x \ge 0 \Longrightarrow x \le 7 \)

\( 3 \le x \le 7 \)

Bir rasyonel ifade paydasını sıfır yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.

\( x^2 - 9x + 20 \ne 0 \)

\( (x - 4)(x - 5) \ne 0 \)

\( x \ne 4 \) ve \( x \ne 5 \)

Buna göre fonksiyonun en geniş tanım kümesindeki tam sayı değerleri \( \{ 3, 6, 7 \} \) olur.

\( 3 + 6 + 7 = 16 \) bulunur.


SORU 9 :

\( f(x) = \sqrt{3 - \abs{x + 1}} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş tanım kümesinde kaç tam sayı eleman vardır?

Bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

\( 3 - \abs{x + 1} \ge 0 \)

\( \abs{x + 1} \le 3 \)

\( -3 \le x + 1 \le 3 \)

\( -4 \le x \le 2 \)

Buna göre fonksiyonun en geniş tanım aralığında \( 2 - (-4) + 1 = 7 \) tam sayı eleman vardır.


SORU 10 :

\( f: [1, \infty) \to \mathbb{R} \) olmak üzere,

\( f(x) = (x - 3)^2 + 2 \)

fonksiyonunun grafiğini çizerek görüntü kümesini bulunuz.

Parabolün başkatsayısı pozitif olduğu için kolları yukarı yönlüdür.

\( f(x) = (x - r)^2 + k \) formundaki bir parabolün tepe noktası \( T(r, k) \) noktasıdır.

Buna göre verilen parabolün tepe noktası \( T(3, 2) \) olur.

\( x = 1 \) noktasındaki fonksiyon değerini bulalım.

\( f(1) = (1 - 3)^2 + 2 = 6 \)

Buna göre parabolün \( x \in [1, \infty) \) aralığındaki grafiği aşağıdaki gibidir.

Soru

Grafikte görülebileceği üzere, parabolün en küçük değeri tepe noktasındaki \( y = 2 \) değeridir, ayrıca parabol \( x \) sonsuza giderken pozitif sonsuza gider.

Görüntü kümesi: \( f(x) \in [2, \infty) \)


SORU 11 :

\( f: [2, 8] \to \mathbb{R} \) olmak üzere,

\( f(x) = -\dfrac{1}{2}x^2 + 4x + 3 \)

fonksiyonunun grafiğini çizerek görüntü kümesini bulunuz.

Parabolün başkatsayısı negatif olduğu için kolları aşağı yönlüdür.

Parabolün tepe noktasına \( T(r, k) \) diyelim.

\( r = -\dfrac{4}{2(-\frac{1}{2})} = 4 \)

\( k = f(4) \)

\( = -\dfrac{1}{2}(4)^2 + 4(4) + 3 = 11 \)

Buna göre verilen parabolün tepe noktası \( T(4, 11) \) olur.

Fonksiyonun tanım kümesinin uç noktalarındaki değerini bulalım.

\( f(2) = -\dfrac{1}{2}(2)^2 + 4(2) + 3 = 9 \)

\( f(8) = -\dfrac{1}{2}(8)^2 + 4(8) + 3 = 3 \)

Buna göre parabolün \( x \in [2, 8] \) aralığındaki grafiği aşağıdaki gibidir.

Soru

Grafikte görülebileceği üzere, parabolün en küçük değeri \( B \) noktasındaki \( y = 3 \) değeri, en büyük değeri tepe noktasındaki \( y = 11 \) değeridir.

Görüntü kümesi: \( f(x) \in [3, 11] \)


SORU 12 :

\( f(x) = \dfrac{x}{\sqrt{4x - 8} - 2} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş kümesi nedir?

Bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

\( 4x - 8 \ge 0 \)

\( x \ge 2 \)

Bir rasyonel ifade paydasını sıfır yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.

\( \sqrt{4x - 8} - 2 \ne 0 \)

\( \sqrt{4x - 8} \ne 2 \)

\( 4x - 8 \ne 4 \)

\( x \ne 3 \)

Buna göre \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi: \( [2, \infty) - \{3\} \)


SORU 13 :

\( f(x) = \dfrac{2xf(x) + 3x + 1}{3x - 2} \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi nedir?

\( f(x) \) ifadesini yalnız bırakalım.

\( f(x)(3x - 2) = 2xf(x) + 3x + 1 \)

\( 3xf(x) - 2f(x) = 2xf(x) + 3x + 1 \)

\( xf(x) - 2f(x) = 2xf(x) + 3x + 1 \)

\( f(x)(x - 2) = 3x + 1 \)

\( f(x) = \dfrac{3x + 1}{x - 2} \)

Bu rasyonel ifade paydasını sıfır yapan \( x = 2 \) değerinde tanımsızdır.

Buna göre \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi \( = \mathbb{R} - \{ 2 \} \)


SORU 14 :

\( f(x) = 3^{2 - x} + 5 \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesindeki görüntü kümesi nedir?

Fonksiyonu tanımsız yapan bir ifade olmadığı için fonksiyonun en geniş tanım kümesi tüm reel sayılardır.

\( 3^{2 - x} = (\dfrac{1}{3})^{x - 2} \)

\( = (\dfrac{1}{3})^x \cdot (\dfrac{1}{3})^{-2} = 9 \cdot (\dfrac{1}{3})^x \)

\( (\frac{1}{3})^x \) ifadesi bir üstel fonksiyondur ve grafiğini düşündüğümüzde görüntü kümesi tüm pozitif reel sayılardır.

Bu aralığa sabit terim olarak 5 eklediğimizde görüntü kümesi aşağıdaki gibi olur.

Görüntü kümesi: \( f(x) \in (5, \infty) \)


SORU 15 :

\( f(x) = \sqrt{6 - \sqrt{x}} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş tanım kümesinde kaç tam sayı eleman vardır?

Bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

İçteki karekök ifadesi için:

\( x \ge 0 \)

Dıştaki karekök ifadesi için:

\( 6 - \sqrt{x} \ge 0 \)

\( \sqrt{x} \le 6 \)

\( 0 \le x \le 36 \)

Bu iki aralığın kesişim kümesi \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesidir.

\( 0 \le x \le 36 \)

Buna göre fonksiyonun en geniş tanım kümesinde \( 36 - 0 + 1 = 37 \) tam sayı eleman vardır.


SORU 16 :

\( f: (-2, 4] \to \mathbb{R} \) olmak üzere,

\( f(x) = \dfrac{4x + 1}{2} \) fonksiyonunun görüntü kümesindeki tam sayıların toplamı kaçtır?

Fonksiyonu düzenleyelim.

\( f(x) = 2x + \dfrac{1}{2} \)

Fonksiyon bir doğru olduğu için tanım kümesinin sınır değerlerini fonksiyonda yerine koyarak görüntü kümesinin sınır değerlerini bulabiliriz.

\( \dfrac{4(-2) + 1}{2} = -\dfrac{7}{2} \)

\( \dfrac{4(4) + 1}{2} = \dfrac{17}{2} \)

Görüntü kümesi: \( (-\frac{7}{2}, \frac{17}{2}] \)

Fonksiyon sürekli olduğu için bu aralıktaki her reel sayı değeri alır.

Buna göre görüntü kümesindeki tam sayı değerler aşağıdaki gibidir.

\( \{ -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 \} \)

Bu sayıların toplamı \( 4 + 5 + 6 + 7 + 8 = 30 \) olur.


SORU 17 :

\( f: \mathbb{R} \to \mathbb{R} \) olmak üzere,

\( f(x) = \dfrac{9x + 3a}{(2a + 2)x + 2} \) olduğuna göre, \( f(a) \) kaçtır?

Fonksiyonun tanım kümesi tüm reel sayılar olduğu için tanımsız olduğu bir nokta yoktur, dolayısıyla payda hiçbir \( x \) değeri için sıfır olmamalıdır.

Paydadaki \( x \)'in katsayısı sıfırdan farklı olduğunda paydayı sıfır yapan bir \( x \) değeri mutlaka olur, dolayısıyla \( x \)'in katsayısı sıfır olmalıdır.

\( 2a + 2 = 0 \Longrightarrow a = -1 \)

Fonksiyon tanımı aşağıdaki gibi olur.

\( f(x) = \dfrac{9x - 3}{2} \)

\( f(a) = f(-1) = \dfrac{9(-1) - 3}{2} = -6 \) bulunur.


SORU 18 :

Aşağıdaki fonksiyonlardan hangileri \( \mathbb{R^-} \to \mathbb{R} \) şeklinde tanımlı olabilir?

I. \( f(x) = \sqrt{-3x^3} \)

II. \( g(x) = \sqrt{-3x^2} \)

III. \( h(x) = \sqrt[3]{3x^3} \)

IV. \( k(x) = \sqrt{3x} \)

\( (-\infty, 0) \) aralığı tüm negatif reel sayılara karşılık gelir.

I. öncül:

\( x \) negatif olduğunda \( x^3 \) negatif, \( -3x^3 \) pozitif olur.

\( \sqrt{-3x^3} \) ifadesi karekök içindeki sayı pozitif olduğu için negatif reel sayılarda tanımlı olur.

II. öncül:

\( x \) negatif olduğunda \( x^2 \) pozitif, \( -3x^2 \) negatif olur.

\( \sqrt{-3x^2} \) ifadesi karekök içindeki sayı negatif olduğu için negatif reel sayılarda tanımlı olmaz.

III. öncül:

Küpkök fonksiyonu kök içinin pozitif ya da negatif tüm reel sayı değerlerinde tanımlı olur.

IV. öncül:

\( x \) negatif olduğunda \( 3x \) negatif olur.

\( \sqrt{3x} \) ifadesi karekök içindeki sayı negatif olduğu için negatif reel sayılarda tanımlı olmaz.

Buna göre I. ve III. öncüllerdeki fonksiyonlar belirtilen tanım ve ve değer kümesi için tanımlı olabilir.


SORU 19 :

\( f(x) = (x - 16x^{-1})^{-1} \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi nedir?

Bir rasyonel ifade paydasını sıfır yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.

Fonsiyonu üslerden kurtaralım.

\( f(x) = (x - \dfrac{16}{x})^{-1} \)

\( = \dfrac{1}{x - \frac{16}{x}} \)

Bu ifade \( \frac{16}{x} \) ifadesinin paydasını sıfır yapan \( x = 0 \) değerinde tanımsızdır.

\( = \dfrac{1}{\frac{x^2 - 16}{x}} \)

\( = \dfrac{x}{(x - 4)(x + 4)} \)

Bu rasyonel ifade paydasını sıfır yapan \( x = -4 \) ve \( x = 4 \) değerlerinde tanımsızdır.

Buna göre \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi: \( x \in \mathbb{R} - \{ -4, 0, 4 \} \) bulunur.


SORU 20 :

\( f(x) = 3\sqrt{4 - x^2} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş tanım kümesindeki görüntü kümesi nedir?

Fonksiyonun en geniş tanım kümesini bulalım.

Bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

\( 4 - x^2 \ge 0 \)

\( (2 - x)(2 + x) \ge 0 \)

\( x \in [-2, 2] \)

Buna göre \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi: \( x \in [-2, 2] \)

Kök içindeki ifade negatif başkatsayılı bir paraboldür ve kolları aşağı yönlüdür. Bu parabolün alabileceği en küçük ve en büyük değerleri bulmak için tepe noktasındaki ve tanım kümesinin uç noktalarındaki fonksiyon değerlerini bulalım.

Parabolün tepe noktası \( T(r, k) \) olmak üzere,

\( r = -\dfrac{b}{2a} = -\dfrac{0}{2(-1)} = 0 \)

\( f(0) = 3\sqrt{4 - 0^2} = 6 \)

\( f(-2) = 3\sqrt{4 - (-2)^2} = 0 \)

\( f(2) = 3\sqrt{4 - 2^2} = 0 \)

Buna göre parabolün \( [-2, 2] \) aralığında aldığı en küçük ve en büyük değerler sırasıyla \( 0 \) ve \( 6 \)'dır.

Parabol sürekli bir fonksiyon olduğu için bulduğumuz en küçük ve en büyük değerler arasındaki tüm değerleri alır.

Görüntü kümesi: \( f(x) \in [0, 6] \)


SORU 21 :
Soru

Yukarıdaki \( f(x) \) fonksiyonunun grafiğine göre aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

I. \( y = -f(x) \) fonksiyonunun görüntü kümesi \( [-3 , \infty) \) aralığıdır.

II. \( y = 2f(x) \) fonksiyonunun görüntü kümesi \( (-\infty, 6] \) aralığıdır.

III. \( y = f^2(x) \) fonksiyonunun görüntü kümesi \( [9, \infty) \) aralığıdır.

\( f(x) \) fonksiyonunun görüntü kümesi \( (- \infty, 3] \) aralığıdır.

I. öncül:

\( y = -f(x) \) fonksiyonu \( f(x) \) fonksiyonunun \( x \) eksenine göre simetriğidir ve görüntü kümesi \( [-3 , \infty) \) aralığıdır.

Bu öncül doğrudur.

II. öncül:

\( 2f(x) \) fonksiyonunda grafik üzerindeki tüm noktalar \( x \) ekseninden iki kat uzaklaşır ve görüntü kümesi \( (-\infty, 6] \) olur.

Bu öncül doğrudur.

III. öncül:

\( f^2(x) \) fonksiyonunda ordinat değeri 0 ya da pozitif olan noktaların ordinat değerlerinin karesi alınır ve bu noktaların görüntü kümesi \( [0, 9] \) olur. Ordinat değeri negatif olan noktalar ise eksenin pozitif tarafına taşınır ve bu noktaların görüntü kümesi \( [0, \infty] \) olur. Sonuç olarak fonksiyonun görüntü kümesi \( [0, \infty] \) olur.

Bu öncül yanlıştır.

Buna göre I. ve II öncüller doğrudur.


SORU 22 :

\( f(x) = \sqrt{x^2 - 8x + 25} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş tanım kümesini ve bu tanım kümesindeki görüntü kümesini bulunuz.

Karekök içindeki ifadeyi tam kareye tamamlamak için 16 ekleyip çıkaralım.

\( f(x) = \sqrt{x^2 - 8x + 25} \)

\( = \sqrt{x^2 - 8x + 16 - 16 + 25} \)

\( = (x - 4)^2 + 9 \)

\( (x - 4)^2 \) ifadesi negatif olamayacağı için \( (x - 4)^2 + 9 \) ifadesi de negatif olamaz, dolayısıyla fonksiyonu tanımsız yapan bir \( x \) değeri yoktur.

Buna göre \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi: \( x \in \mathbb{R} \)

Alternatif olarak, karekök içindeki ifadenin deltasının negatif olduğunu göstererek de aynı sonuca varabiliriz (pozitif başkatsayılı ve negatif deltalı bir parabolün grafiği \( x \) ekseninin üstünde kalır ve her \( x \) için pozitif değer alır.).

Görüntü kümesini bulmak için verilen ifadeyi inceleyelim.

\( (x - 4)^2 + 9 \) parabolünün tepe noktası \( T(4, 9) \) noktasıdır ve kolları yukarı yönlüdür, buna göre görüntü kümesi aşağıdaki aralıkta olur.

\( 9 \le (x - 4)^2 + 9 \lt \infty \)

Eşitsizliğin taraflarının karekökünü aldığımızda \( f(x) \) fonksiyonunun görüntü kümesini elde ederiz.

\( 3 \le \sqrt{(x - 4)^2 + 9} \lt \infty \)

\( 3 \le f(x) \lt \infty \)

Görüntü kümesi: \( f(x) \in [3, \infty) \)


SORU 23 :

\( f(x) = \sqrt{2 - \sqrt{1 + \sqrt{x^2 - 6x + 9}}} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş tanım kümesi nedir?

En dıştaki köklü ifadeden en içtekine doğru adım adım ilerleyerek fonksiyonun tanım kümesini bulalım.

Bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

\( 2 - \sqrt{1 + \sqrt{x^2 -6x + 9}} \ge 0 \)

\( \sqrt{1 + \sqrt{x^2 - 6x + 9}} \le 2 \)

Kök işaretinden kurtulmak için eşitsizliğin her iki tarafının karesini alalım. Ayrıca karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi negatif olamaz.

\( 0 \le 1 + \sqrt{x^2 - 6x + 9} \le 4 \)

\( -1 \le \sqrt{x^2 - 6x + 9} \le 3 \)

Reel değerli bir karekök ifadesinin sonucu negatif olamayacağı için eşitsizliğin alt sınırını sıfır yapabiliriz.

\( 0 \le \sqrt{x^2 - 6x + 9} \le 3 \)

\( 0 \le \sqrt{(x - 3)^2} \le 3 \)

Karekök ifadesi mutlak değerin tanımıdır.

\( 0 \le \abs{x - 3} \le 3 \)

\( -3 \le x - 3 \le 3 \)

\( 0 \le x \le 6 \)

Tanım kümesi: \( x \in [0, 6] \)


SORU 24 :

Aşağıdaki reel değerli fonksiyonların en geniş tanım kümeleri nedir?

(a) \( f(x) = \dfrac{\sqrt{25 - x^2}}{\sqrt{x - 4}} \)

(b) \( g(x) = \sqrt{\dfrac{25 - x^2}{x - 4}} \)

Bir rasyonel ifade paydasını sıfır yapan \( x \) değerlerinde tanımsızdır.

Ayrıca bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

(a) seçeneği:

\( f(x) = \dfrac{\sqrt{25 - x^2}}{\sqrt{x - 4}} \)

Paydaki karekök ifadesinin içi negatif olamaz.

\( 25 - x^2 \ge 0 \)

\( x^2 \le 25 \)

\( -5 \le x \le 5 \)

Paydadaki karekök ifadesinin içi sıfır ya da negatif olamaz.

\( x - 4 \gt 0 \)

\( x \gt 4 \)

Bulduğumuz aralıkların kesişim kümesi \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesini verir.

Tanım kümesi: \( x \in (4, 5] \)

(b) seçeneği:

\( g(x) = \sqrt{\dfrac{25 - x^2}{x - 4}} \)

Karekök ifadesinin içi negatif olamaz.

\( \dfrac{25 - x^2}{x - 4} \ge 0 \)

\( \dfrac{(5 - x)(5 + x)}{x - 4} \ge 0 \)

Bu eşitsizliği çözmek için bir işaret tablosu hazırlayalım.

Soru

Buna göre bu eşitsizliğin çözüm kümesi aşağıdaki aralıktır.

\( x \in (-\infty, -5] \cup (4, 5] \)

Tanım kümesi: \( x \in (-\infty, -5] \cup (4, 5] \)


SORU 25 :

\( f: A \to \mathbb{R} \) olmak üzere,

\( f(x) = x^2 - 5 \) fonksiyonu veriliyor.

\( f(A) = \{4, 11, 20\} \) olduğuna göre, \( A \) kümesinin elemanları toplamı aşağıdakilerden hangisi olamaz?

(a) \( 0 \quad \) (b) \( 2 \quad \) (c) \( 6 \quad \) (d) \( 8 \quad \) (e) \( 10 \)

\( f \) fonksiyonuna göre görüntüsü \( f(A) \) kümesinin elemanları olabilecek değerleri bulalım.

\( x^2 - 5 = 4 \Longrightarrow x \in \{-3, 3\} \)

Hem -3 hem de 3'ün görüntüsü 4 olduğu için, tanım kümesi bu iki değerden en az birini içermelidir.

\( x^2 - 5 = 11 \Longrightarrow x \in \{-4, 4\} \)

Benzer şekilde, tanım kümesi bu iki değerden en az birini içermelidir.

\( x^2 - 5 = 20 \Longrightarrow x \in \{-5, 5\} \)

Benzer şekilde, tanım kümesi bu iki değerden en az birini içermelidir.

Buna göre tanım kümesi 3, 4, 5 ya da 6 elemanlı olabilir.

Seçeneklerden hangisinin tanım kümesindeki elemanların toplamı olabileceğini bulalım.

(a) \( A = \{-3, 3, -4, 4, -5, 5\} \) olduğu durumda elemanların toplamı 0 olur.

(b) \( A = \{-3, -4, 4, 5\} \) olduğu durumda elemanların toplamı 2 olur.

(c) \( A = \{-3, 4, 5\} \) olduğu durumda elemanların toplamı 6 olur.

(d) \( A = \{3, -4, 4, 5\} \) olduğu durumda elemanların toplamı 8 olur.

(e) Bu 6 değerle elemanları toplamı 10 olan bir tanım kümesi oluşturulamaz.

Doğru seçenek (e) olur.


SORU 26 :

\( f(x) = \begin{cases} 2\sin{x} + 3 & 0 \le x \le \pi \\ 3\cos{x} & \pi \lt x \le 2\pi \end{cases} \)

parçalı fonksiyonunun görüntü kümesi nedir?

Verilen parçalı fonksiyonun iki aralığı için görüntü kümesini ayrı ayrı bulalım.

Aralık 1:

\( 0 \le x \le \pi \)

Sinüs fonksiyonu bu aralıkta \( [0, 1] \) aralığında değer alır.

\( 0 \le \sin{x} \le 1 \)

\( 0 \le 2\sin{x} \le 2 \)

\( 3 \le 2\sin{x} + 3 \le 5 \)

Aralık 2:

\( \pi \lt x \le 2\pi \)

Kosinüs fonksiyonu bu aralıkta \( (-1, 1] \) aralığında değer alır.

\( -1 \lt \cos{x} \le 1 \)

\( -3 \lt 3\cos{x} \le 3 \)

Bulduğumuz iki aralığın birleşim kümesi \( f \) fonksiyonunun görüntü kümesini verir.

Görüntü kümesi: \( f(x) \in (-3, 3] \cup [3, 5] = (-3, 5] \)


SORU 27 :

\( A = \{2, 3, 4, 5\} \)

\( B = \{0, 1, 2, 3, 4\} \) olmak üzere,

\( f: A \to B \) fonksiyonunun görüntü kümesi kaç farklı şekilde olabilir?

Fonksiyonun tanım kümesi 4 elemanlı olduğu için bu 4 eleman hiçbir zaman değer kümesindeki 5 elemanla eşlenemez, dolayısıyla görüntü kümesi en fazla 4 elemanlı olabilir.

5 elemanlı değer kümesinin elemanları arasından belirli sayıda eleman aşağıdaki şekillerde seçilebilir.

Durum 1: 1 elemanlı görüntü kümeleri

\( C(5, 1) = 5 \)

Durum 2: 2 elemanlı görüntü kümeleri

\( C(5, 2) = 10 \)

Durum 3: 3 elemanlı görüntü kümeleri

\( C(5, 3) = 10 \)

Durum 4: 4 elemanlı görüntü kümeleri

\( C(5, 4) = 5 \)

Buna göre fonksiyonun görüntü kümesi \( 5 + 10 + 10 + 5 = 30 \) farklı şekilde olabilir.


SORU 28 :

\( A = \{x, y, z, t\} \)

\( B = \{1, 2, 3, 4, 5, 6, 7\} \)

\( f(y) = 5 \) olmak üzere,

\( f: A \to B \) fonksiyonunun görüntü kümesi kaç farklı şekilde olabilir?

Fonksiyonun tanım kümesi 4 elemanlı olduğu için bu 4 eleman hiçbir zaman değer kümesindeki 7 elemanla eşlenemez, dolayısıyla görüntü kümesi en fazla 4 elemanlı olabilir.

7 elemanlı değer kümesinin elemanları arasından belirli sayıda eleman aşağıdaki şekillerde seçilebilir.

Durum 1: 1 elemanlı görüntü kümeleri

\( f(y) = 5 \) olarak verildiği için 1 elemanlı sadece bir görüntü kümesi olabilir.

Durum 2: 2 elemanlı görüntü kümeleri

Değer kümesinde "5" dışındaki 6 eleman arasından 1 eleman \( C(6, 1) = 6 \) farklı şekilde seçilebilir.

Durum 3: 3 elemanlı görüntü kümeleri

Değer kümesinde "5" dışındaki 6 eleman arasından 2 eleman \( C(6, 2) = 15 \) farklı şekilde seçilebilir.

Durum 4: 4 elemanlı görüntü kümeleri

Değer kümesinde "5" dışındaki 6 eleman arasından 3 eleman \( C(6, 3) = 20 \) farklı şekilde seçilebilir.

Buna göre fonksiyonun görüntü kümesi \( 1 + 6 + 15 + 20 = 42 \) farklı şekilde olabilir.


SORU 29 :

\( f(x) = 3 + 2^{2x - x^2} \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesindeki görüntü kümesi nedir?

Üstel fonksiyonu tanımsız yapan bir değer olmadığı için fonksiyonun en geniş tanım kümesi tüm reel sayılardır.

Tanım kümesi: \( x \in \mathbb{R} \)

\( 2^{2x - x^2} \) ifadesi tabanı 1'den büyük olan, dolayısıyla artan bir üstel fonksiyondur. Buna göre fonksiyon en küçük değerini üssünün en küçük değerinde, en büyük değerini de üssünün en büyük değerinde alır.

Üsteki \( 2x - x^2 \) ifadesi bir paraboldür ve başkatsayısı negatif olduğu için en küçük değeri \( -\infty \) olur, en büyük değerini de tepe noktasında alır.

Parabolün tepe noktası \( T(r, k) \) olmak üzere,

\( a = -1, \quad b = 2, \quad c = 0 \)

\( r = -\dfrac{b}{2a} = -\dfrac{2}{2(-1)} = 1 \)

Buna göre \( x = 1 \) noktasında \( 2x - x^2 \) parabolü, dolayısıyla \( 2^{2x - x^2} \) ifadesi ve \( f(x) \) fonksiyonu en büyük değerini alır.

\( f(1) = 3 + 2^{2 \cdot 1 - 1^2} = 5 \)

Fonksiyonun en küçük değerini bulalım.

\( 2x - x^2 \to -\infty \) iken \( 2^{2x - x^2} \to 0 \) olur, ama 0 değerini almaz. \( f(x) \) de bu durumda sabit terim olan 3'e yaklaşır, ama 3 değerini almaz.

Görüntü kümesi: \( f(x) \in (3, 5] \)


SORU 30 :

\( f(x) = \sqrt{\dfrac{4^{-x} - 2}{3^x - 1 }} \) reel değerli fonksiyonunun en geniş tanım kümesi nedir?

Bir karekök ifadesinin sonucunun reel sayı olması için kök içi pozitif ya da sıfır olmalıdır.

\( \dfrac{4^{-x} - 2}{3^x - 1} \ge 0 \)

Payı sıfır yapan değeri bulalım.

\( 4^{-x} - 2 = 0 \)

\( 4^{-x} = 2 \)

\( 2^{-2x} = 2^1 \)

\( -2x = 1 \)

\( x = -\dfrac{1}{2} \)

Paydayı sıfır yapan değeri bulalım.

\( 3^x - 1 = 0 \)

\( 3^x = 1 \)

\( x = 0 \)

Bu değerleri kullanarak eşitsizliğin çözüm kümesini bulmak için bir işaret tablosu hazırlayalım.

Bu tabloyu hazırlarken \( 4^{-x} \) ifadesinin azalan, \( 3^x \) ifadesinin artan bir fonksiyon olduğuna dikkat edilmelidir.

Soru

Buna göre \( f \) fonksiyonunun en geniş tanım kümesi aşağıdaki gibidir.

Tanım kümesi: \( x \in [-\frac{1}{2}, 0) \)


« Önceki
Fonksiyonların Grafik Gösterimi
Sonraki »
Fonksiyon Tipleri


Faydalı buldunuz mu?   Evet   Hayır